ภาวะปัสสาวะเล็ดหรือกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ Incontinence

สมัยเด็กๆมักจะได้ยินคำว่าปัสสาวะราด ซึ่งมักจะพบในผู้หญิงสูงอายุและมักจะมีบุตรหลายคน ภาวะนี้เป็นภาวะที่ปัสสาวะออกโดยไม่ได้ตั้งใจหรือกลั้นปัสสาวะไม่ได้นั้นเอง บางท่านเวลาไอหรือจามก็มีปัสสาวะออกมา บางท่านเข้าห้องน้ำไม่ทัน เป็นปัญหาก่อให้เกิดผลเสียต่อคุณภาพชีวิตผู้ป่วยไม่กล้าเดินทาง มีปัญหาเรื่องการจ้างงาน และทางสังคม นอกจากนั้นยังอาจจะเกิดปัญหาโรคแทรกซ้อนเช่น ผื่น ผิวหนังอักเสบ ทางเดินปัสสาวะอักเสบ นอกจากนั้นยังทำให้เสียค่าใช้จ่ายเรื่องผ้าอ้อม น้ำหอม

กลไกการปัสสาวะ

ไตทำหน้าที่กรองของเสียออกจากเลือดของเสียดังกล่าวคือปัสสาวะนั้นเอง ปัสสาวะจะไหลจากไตไปสู่ท่อไต ureter ไปสู่กระเพาะปัสสาวะ bladder กระเพาะปัสสาวะจะทำหน้าที่เก็บปัสสาวะและบีบตัวไล่ปัสสาวะผ่านทางท่อปัสสาวะโดยมีวาล์วกั้นมิให้ปัสสาวะไหลกลับ

สาเหตุของการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่

1. สาเหตุการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ชนิดชั่วคราว เมื่อรักษาสาเหตุอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ก็จะหายไป สาเหตุได้แก่

• การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ
• การติดเชื้อที่ช่องคลอด
• ท้องผูก
• ผลจากยาบางชนิด

2.  สาเหตุถาวรที่กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ได้แก่

• กล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอ่อนแรง
• กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะอ่อนแรง
• หูรูดท่อปัสสาวะอ่อนแรง
• ต่อมลูกหมากโต
• ผลจากการขาดฮอร์โมน
• โรคทางระบบประสาทเช่นอัมพาตท่อนล่าง

การกลั้นปัสสาวะไม่อยู่มีกี่ชนิด

• Stress incontinence เป็นชนิดที่พบบ่อยที่สุดมักจะพบในผู้ป่วยผู้หญิงที่มีอายุและมีบุตรหลายคนเนื่องจากกล้ามเนื้อมีการยืดและอ่อนแรง ผู้ป่วยจะมีอาการปัสสาวะออกเมื่อไอ จาม หัวเราะ หรือกิจกรรมที่เพิ่มความดันหน้าท้องเช่นการเป่าลูกโป่ง
• Urge incontinenceผู้ป่วยไม่สามารถอั้นปัสสาวะได้นานพอ เมื่อรู้สึกปวดปัสสาวะจะถ่ายทันทีทำให้เข้าห้องน้ำไม่ทัน อาจจะถ่ายปัสสาวะทุก 2 ชั่วโมง
• Mixed incontinence เป็นภาวะเกิดร่วมทั้งสองอย่าง
• Overflow incontinence ผู้ป่วยกลุ่มนี้จะมีปัญหาไม่สามารถปัสสาวะออกเช่นโรคต่อมลูกหมากโต หรือโรคทางเส้นประสาทเช่นโรคเบาหวานผู้ป่วยมักจะมีปัสสาวะเต็มกระเพาะปัสสาวะรู้ได้โดยการคลำพบก้อนที่หัวเหน่า ผู้ป่วยจะมีปัสสาวะไหลกระปริดกระปอยผู้ป่วยจะปัสสาวะครั้งละไม่มาก หลังปัสสาวะจะรู้สึกว่ายังปัสสาวะไม่หมด ใช้เวลาปัสสาวะนานแต่ปัสสาวะออกน้อย
• Unconscious or reflex incontinence มักเกิดในผู้ป่วยที่มีโรคทางระบบประสาท
• Functional incontinence ผู้ป่วยพวกนี้อาจจะมีโรคทำให้เคลื่อนไหวช้าเช่นข้อเสื่อมทำให้ไปห้องน้ำไม่ทัน

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยคงต้องอาศัยประวัติแยกให้ได้ว่าการกลั้นปัสสาวะเป็นชนิดใดและอาจจะต้องพบแพทย์เฉพาะทางเพื่อประเมินและรักษา การรักษาแบ่งได้เป็น

1. การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม Behavioral จะต้องสอนผู้ป่วยให้เปลี่ยนพฤติกรรมบางอย่าง

• Bladder training เป็นฝึกกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะใช้กับผู้ป่วยที่กลั้นปัสสาวะไม่ได้ชนิด Urge incontinence ให้ผู้ป่วยปัสสาวะเป็นเวลาเช่นทุกหนึ่งชั่วโมงเมื่อทำได้ดีค่อยเพิ่มเวลาจนนานพอตามต้องการ
• ผู้ป่วยที่เป็น stress incontinence ให้ฝึกบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานให้แข็งแรงทำวันละ 30-80 ครั้ง
• หลีกเลี่ยงอาหารที่ระคายต่อกระเพาะปัสสาวะ เช่น กาแฟ สุรา

การรักษาวิธีนี้ไม่มีโรคแทรกซ้อน

2. การใช้เครื่องมือ องค์การอาหารและยาของสหรัฐได้รับรองเครื่องมือ 2 ชนิดในการรักษา stress incontinence เป็นเครื่องมือที่ใช้ครั้งเดียวทิ้งโดยสอดเครื่องมือเข้าไปในท่อปัสสาวะแล้วฉีดลมเข้าในท่อซึ่งจะป้องกันปัสสาวะเล็ดออกมา เมื่อจะปัสสาวะก็เอาลมออกและปัสสาวะ ข้อเสียคือมีการติดเชื้อบ่อย

3. การรักษาด้วยยาใช้ได้กับชนิด Urge incontinence โดยให้ยา anticholinergic ข้อเสียคือปากแห้ง ตามัว ท้องผูก
4. การรักษาโดยการผ่าตัด วิธีการผ่าตัดขึ้นกับชนิดของการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่

• ต่อมลูกหมากโตก็ผ่าตัดต่อมลูกหมาก
• stress incontinenceก็ผ่าตัดแก้ไขกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน